Antybiotyki - zanim weźmiesz pierwszą tabletkę

Jak wszystkie leki, antybiotyki należy stosować "z głową", tzn. w taki sposób żeby maksymalnie wykorzystać ich działanie lecznicze przy jednoczesnym zminimalizowaniu (bądź w najlepszym razie uniknięciu) działań niepożądanych. W dzisiejszym tekście zawrzemy podstawowe wskazówki dla biorących antybiotyki oraz leki które także często stosujemy w zakażeniach bakteryjnych, jednak nie zaliczane do antybiotyków. Żeby Was nie przeciążać nadmiarem zbędnych informacji, wybraliśmy problemy najistotniejsze i najczęściej występujące. Pamiętajcie, żeby zawsze przed zastosowaniem pierwszej dawki przeczytać ulotkę - i nie dotyczy to tylko antybiotyków, ale jakiegokolwiek leku.

Zacznijmy od podstawowych kwestii, które może są oczywiste, ale warte wzmianki:

• podczas wizyty poinformuj lekarza o wszystkich swoich schorzeniach i lekach, jakie przyjmujesz (wiele antybiotyków powoduje interakcje) oraz o uczuleniach na jakiekolwiek substancje (np. uczulenie na penicylinę)
• większość antybiotyków może powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe - pamiętaj o stosowaniu probiotyku podczas antybiotykoterapii - probiotyk zażywamy około 2 godziny po przyjęciu antybiotyku; należy go stosować jeszcze kilka dni po zakończeniu leczenia antybiotykiem (optymalnie 7-14 dni); zapobiegamy w ten sposób zniszczeniu fizjologicznej flory bakteryjnej jelit (bo antybiotyki działają również na "dobre" bakterie); szerzej o probiotykach postaramy się napisać w osobnym artykule 

Bakterie z gatunku Lactobacillus - jeden z najpopularniejszych składników probiotyków. /zdj. CDC - Dr. Mike Miller

• większość antybiotyków może powodować nadkażenia grzybicze (np. jamy ustnej, przewodu pokarmowego, pochwy), ponieważ niszcząc bakterie tworzą dogodne środowisko dla rozwoju grzybów; aby temu przeciwdziałać zaleca się probiotyki, często lekarze przepisują też na recepcie osłonowo leki przeciwgrzybicze
• rozplanuj dawkowanie - stosuj lek regularnie, w równych odstępach czasu - umożliwi to utrzymanie odpowiedniego stężenia leku przez cały czas terapii, np. 2 razy dziennie = co 12 godzin, 3 razy dziennie = co 8 godzin, raz dziennie = codziennie o tej samej porze
• lek popijaj czystą wodą (a nie sokiem, herbatą czy alkoholem:)
• doprowadź leczenie do końca - kiedy objawy ustąpią nie odstawiaj antybiotyku - może to doprowadzić do nawrotu choroby i/lub rozwoju szczepów opornych w Twoim organizmie (dlaczego tak się dzieje przeczytasz tutaj); lekarz zawsze powinien precyzyjnie ustalić przez jaki czas masz zażywać antybiotyk
• pary stosujące antykoncepcję powinny się dodatkowo zabezpieczyć, gdyż skuteczność jej działania może być obniżona przez większość popularnych antybiotyków
• w razie jakichkolwiek wątpliwości poproś o pomoc farmaceutę:)

Dobrze, zatem podstawy mamy już opanowane. Prześledźmy teraz kilka informacji, które warto wiedzieć na temat konkretnych, wybranych leków przeciwbakteryjnych:

• sulfonamidy - mają tendencję do krystalizacji w kanalikach nerkowych w środowisku kwaśnym, co może prowadzić do ich uszkodzenia; dlatego przy zażywaniu tych leków należy ograniczyć ilość spożywanych kwaśnych napojów i potraw, a także zwiększyć ilość przyjmowanych płynów; czasami (na szczęście rzadko) sulfonamidy wywołują też poważne zaburzenia skórne - zespół Stevensona-Johnsona i zespół Lyella;  przykłady najczęściej przepisywanych leków z tej grupy - BACTRIM, BISEPTOL (zawierają kotrimoksazol)

• chinolony - leki z tej grupy mogą powodować fotouczulenia, czyli alergie skórne wywołane przez promieniowanie słoneczne (nawet jeśli niebo jest zachmurzone!), dlatego niewskazane jest przebywanie przez dłuższy czas pod gołym niebem w czasie ich stosowania; ponadto wpływają toksycznie na chrząstki, dlatego są przeciwwskazane u dzieci i młodzieży; nie należy ich stosować jednocześnie z lekami zobojętniającymi sok żołądkowy lub innymi zawierającymi jony magnezu i glinu, gdyż tworzą się wówczas nierozpuszczalne związki chelatowe i lek nie zadziała - zachowujemy odstęp 2h przed i 4h po zastosowaniu chinolonu; w trakcie leczenia niewskazane jest prowadzenie pojazdów i obsługa maszyn; popularne leki z tej grupy to CIPRONEX, CIPROBAY, PROXACIN (zawierają ciprofloksacynę), PALIN (kwas pipemidowy), NOLICIN (norfloksacyna), LEVOXA, XYVELAM (lewofloksacyna)

•  tetracykliny - podobnie jak chinolony mogą powodować fotouczulenia, dlatego należy przy ich stosowaniu unikać ekspozycji na słońce; ponieważ łatwo wchodzą w reakcje z jonami metali, nie przyjmujemy ich jednocześnie z lekami zawierającymi wapń, magnez, żelazo, glin a także z mlekiem (bo zawiera wapń :) ); bardzo ważne jest, aby je odpowiednio przechowywać i nie stosować po upływie daty ważności - tworzą się wtedy toksyczne związki uszkadzające m.in. nerki; przykłady leków z tej grupy: DOXYCYCLINUM, UNIDOX SOLUTAB (doksycyklina), TETRALYSAL (limecyklina)

• klindamycyna - bardziej niż inne antybiotyki niszczy florę jelitową i może prowadzić do groźnego zaburzenia - rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego (w skrócie polega na tym, że na miejsce naszych kochanych "dobrych" bakterii wchodzą szkodliwe) - dlatego należy w ich przypadku koniecznie zażywać probiotyk, a także szybko reagować jeśli pojawi się biegunka z krwią i śluzem oraz wysoką gorączką - wówczas kontaktujemy się z lekarzem i odstawiamy lek; preparaty klindamycyny to np. DALACIN C, CLINDAMYCIN MIP, KLIMICIN 

Clostridium difficile - główna przyczyna rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego. /zdj. CDC - Dr. Holdeman

•  metronidazol i tinidazol - mogą wywoływać ostrą nietolerancję alkoholu (tzw. reakcja disulfiramowa), dlatego alkohol jest bezwzględnie przeciwwskazany przy ich stosowaniu; preparaty to METRONIDAZOL, TINIDAZOLUM

Oczywiście to tylko wybrane ciekawostki. Tak naprawdę każdy antybiotyk ma jakieś działania niepożądane, jednak nie sposób  wszystkie opisać, bo zanudzilibyście się na śmierć. Pamiętajcie zatem o tym, żeby czytać ulotki - dzięki nim dowiecie się, czego unikać i na jakie objawy być przygotowanym. Zawsze możecie zadawać pytania w aptece lub podczas wizyty lekarskiej. Możecie tez pytać nas - chętnie odpowiemy na każde pytanie :). Ponieważ o antybiotykach wiemy już sporo, następnym razem "coś z zupełnie innej beczki". Do usłyszenia!

Źródła:

• "Farmakodynamika" W. Janiec, J. Krupińska
• "Kompendium farmakologii" pod red. W. Jańca
• "Chemia leków dla studentów farmacji i farmaceutów" M. Zając, E. Pawełczyk, A. Jelińska